Málþing, rannsóknir og viðburðir

Safnaráð, Félag íslenskra safna og safnmanna og Íslandsdeild ICOM stóðu fyrir könnun á meðal safnstjóra viðurkenndra safna og ríkissafna í maí og júní 2020. Könnunin var um áhrif heimsfaraldurs COVID-19 á safnastarf á Íslandi og var hún jafnframt unnin í samstarfi við höfuðsöfnin þrjú.
Markmiðið var að kalla eftir upplýsingum um þær áskoranir sem söfn stóðu skyndilega frammi fyrir og kanna líðan starfsfólks. Þá vildi safnaráð afla upplýsinga um rekstur safnanna, afla gagna fyrir ráðið og samstarfsaðila svo unnt væri að finna lausnir og auka stuðning við söfn. Auk þess var markmið að veita upplýsingum til viðeigandi hagsmunaaðila, ríkisstofnana og annarra stofnana.

48 söfn svöruðu könnuninni, 43 að öllu leyti og 5 að einhverju leyti, en svör allra þátttakenda voru nýtt. Niðurstöður könnunarinnar voru tekin saman í skýrslu sem nú er komin út, „Áhrif COVID-19 á safnastarf á Íslandi“. Höfundar skýrslunnar eru Guðný Dóra Gestsdóttir, formaður ICOM á Íslandi, Helga Maureen Gylfadóttir, formaður Félags íslenskra safna og safnmanna og Þóra Björk Ólafsdóttir, framkvæmdastjóri safnaráðs.

Ljóst er að áhrifanna gætir víða, tekjur af erlendum ferðamönnum, sem að jafnaði halda uppi sértekjum mjög margra safna á Íslandi, dróst nær algerlega saman, en erlendir ferðamenn eru um 62% af gestum safnanna. Auk samdráttar í tekjum, þurftu söfn að glíma við lokanir, breytingar á áætlunum og starfshögum og jafnvel fækkun starfsfólks.

C19-skýrsla-LOK

Skýrsla um stafræna miðlun á söfnum

Árið 2018 vann sérfræðihópur á vegum safnaráðs að sérverkefni safnaráðs um menntunarhlutverk safna með áherslu á stafræna miðlun safna og hvernig stafræn miðlun nýtist í fræðslu og hvert væri hlutverk stafrænnar miðlunar á söfnum.

Safnaráð taldi þörf á að athuga stöðu þessara mála hjá viðurkenndum söfnum, m.a. vegna þeirrar þróunar sem hefur orðið á þessu sviði erlendis. Umræða og mótun stefnu um notkun stafrænnar tækni í miðlun er komin lengra á veg í nágrannalöndum okkar og telur safnaráð að bæði sé mikilvægt að læra af þessari umræðu og taka þátt í henni.

Í sérfræðihópinn voru skipuð Þóra Sigurbjörnsdóttir (ritstjóri sérfræðihópsins) kennari og safnafræðingur hjá Hönnunarsafni Íslands, Dr. Anna Lísa Rúnarsdóttir sviðstjóri hjá Þjóðminjasafni Íslands, Ágústa Kristófersdóttir safnafræðingur og forstöðumaður Hafnarborgar, Tryggvi Thayer verkefnastjóri á menntavísindasviði Háskóla Íslands, Sólrún Harðardóttir kennari, tilnefnd af Náttúruminjasafni Íslands og Þóra Björk Ólafsdóttir framkvæmdastjóra safnaráðs.

Í skýrslunni er gerð grein fyrir helstu niðurstöðum könnunar sem send var til viðurkenndra safna í mars 2018. Farið er stuttlega yfir atriði sem hafa áhrif á stafræna safnfræðslu og miðlun safna. Þá eru lög um höfundarrétt í tengslum við myndbirtingar á netinu, staða tækninnar í grunnskólum og tengsl við aðalnámskrá skóla rædd. Einnig eru nefnd dæmi um hvernig þessum málum er háttað erlendis, t.d. á Norðurlöndum.

StafrænSkýrslaPrentútgáfa

Málþing safnaráðs um menntunarhlutverk safna og stafræna miðlun

Í kjölfar útgáfu skýrslu um sama efni stóð safnaráð fyrir málþingi í Safnahúsinu föstudaginn 26. október kl. 14-17 um menntunarhlutverk safna og hvernig stafræn miðlun getur stutt við það.

Aðalfyrirlesari málþingsins var Merete Sanderhoff en hún er sýningastjóri og yfirmaður stafrænnar miðlunar hjá SMK – Statens Museum for Kunst í Kaupmannahöfn, þar sem hún starfar í þágu opins aðgangs og endurnotkunar á stafrænum menningararfi. Hún er vinsæll talsmaður og fundarstjóri á alþjóðlegum ráðstefnum um stafrænan menningararf. Einnig hefur hún unnið að opnum aðgangi/opnu aðgengi í GLAM* samfélaginu, með Sharing is Caring ráðstefnum sem hún hefur mótað. Merete hefur gefið út talsvert af rannsóknum um stafræna notkun í söfnum, meðal annars safnritið Sharing is Caring: Openness and Sharing in the Cultural Heritage Sector. Hún er formaður Europeana Network Association, og situr í ráðgjafarstjórn OpenGLAM.

Aðrir fyrirlesarar voru Ingibjörg Hannesdóttir, verkefnastjóri fræðslu hjá Listasafni Reykjavíkur, Vala Gunnarsdóttir, fagstjóri Sarps, Anna María Þorkelsdóttir kennari og verkefnastjóri og Tryggvi Thayer verkefnastjóri MenntaMiðju hjá menntavísindasviði Háskóla Íslands.

Dagskránni var streymt í beinni útsendingu á Facebook-síðu safnaráðs og er beinn tengill á málþingið fyrir hlé hér og eftir hlé hér.

DAGSKRÁ:
14:00    Setning og kynning
14:10     Merete Sanderhoff – What’s the social impact of digitising museums
15:00    Kaffihlé (Sjóminjasafnið í Reykjavík kynnti notkun sýndarveruleikagleraugna á sýningunni Melckmeyt 1659 – fornleifarannsókn neðansjávar.)
15:20    Vala Gunnarsdóttir – Sarpur.is og nýting hans til menntunar
15:40    Ingibjörg Hannesdóttir – Miðlun menningararfsins á tungumáli tækninnar
15:55    Anna María Þorkelsdóttir – Snillismiðjur – 21. aldar hæfni og sköpun gerð skil í grunnskólum
16:35    Tryggvi Thayer – Í takt við hvaða tíma? Litið fram á við í menntun og fræðslu
17:00    Léttar veitingar

*Galleries, Libraries, Archives and Museums

Rannsókn unnin af Rannsóknarsetri í safnafræðum við Háskóla Íslands og Hagfræðistofnun Háskóla Íslands.

Rannsóknasetur í safnafræðum við Háskóla Íslands og Hagfræðistofnun Háskóla Íslands unnu að beiðni safnaráðs rannsókn á samspili safna og ferðaþjónustu á árinu og skiluðu skýrslu með niðurstöðum rannsóknarinnar. Meginmarkmið rannsóknarinnar var að greina stöðu og hagræn áhrif menningartengdrar ferðaþjónustu, með áherslu á söfn og safntengda starfsemi, og að framkvæma viðhorfskannanir meðal hagsmunaaðila á sviði safna og ferðaþjónustu. Í skýrslunni er horft til þriggja þátta; samspils safna og ferðaþjónustu í opinberum gögnum, hagræns framlags safna og safntengdrar starfsemi og loks viðhorfa hagsmunaaðila (menningarfulltrúa, markaðsstofa, aðila í ferðaþjónustu og safna og safntengdrar starfsemi). Rannsóknin varpar ljósi á stöðu og tækifæri til frekari þróunar á sviði safnamála og ferðaþjónustu. Einnig dregur hún fram meginþætti sem eru mikilvægir við árangursríka framkvæmd á safntengdri starfsemi í tengslum við ferðaþjónustu og bendir á vöntun á þekkingu og skilningi meðal hagsmunaaðila. Í skýrslunni eru lagðar fram tillögur um leiðir til frekari þróunar á samspili safna og ferðaþjónustu á komandi árum.

Meginniðurstöður rannsóknarinnar eru þær að verulegur skortur er á að  litið sé sérstaklega til safna og safntengdrar starfsemi í opinberri stefnumótun sem mikilvægra þátttakenda í ferðaþjónustu. Niðurstöður Hagfræðistofnunar benda til þess að umfang safnageirans hafi aukist á síðustu árum, til að mynda hefur safnagestum fjölgað um 90% frá 1996. Ríkisframlög til svokallaðra ferðamannasafna eru yfir milljarður króna á ári en hafa farið lækkandi að raunvirði á síðustu árum. Í fjórum viðhorfskönnunum sem gerðar voru meðal menningarfulltrúa, markaðsstofa, ferðaþjónustuaðila, safna og safntengdrar starfsemi kemur fram að á sama tíma og söfn eru talin mikilvægur þáttur í ferðaþjónustu virðist hlutverk og staða safnanna innan greinarinnar veik. Ferðaþjónustuaðilar virðast ekki nýta fjölbreytni íslenskra safna heldur beina heimsóknum sínum til fárra aðila. Þá mega söfn bæta ýmsa þætti í starfsemi sinni til að koma betur til móts við vaxandi straum ferðafólks. Þótt undanfarin ár hafi verið unnið markvert starf í málefnum ferðaþjónustu og safna skortir grundvöll og heildræna yfirsýn þeirra aðila sem koma að samþættingu beggja málaflokka.

Rannsóknin er sérstaklega miðuð að því að gagnast eftirtöldum aðilum:

• Safnaráð
• Opinberir aðilar eins og ráðuneyti og sveitarstjórnir
• Stofnanir í ferðaþjónustu eins og Ferðamálastofa og Stjórnstöð ferðamála
• Samtök hagsmunaðila í ferðaþjónustu, s.s. Samtök ferðaþjónustunnar (SAF) og Ferðamálasamtök Íslands
• Íslandsstofa og markaðsstofur landshlutanna
• Söfn og safntengd starfsemi (safnvísar, sýningar og setur)
• Samtök á sviði menningar- og safnamála
• Aðilar í ferðaþjónustu á borð við fyrirtæki í ferðaþjónustu og leiðsögumenn
• Fræða- og menntastofnanir og nemendur
• Skýrslan Söfn og ferðaþjónusta, unnin af Rannsóknasetri í safnafræðum við Háskóla Íslands og Hagfræðistofnun Háskóla Íslands 2015

SkyrslaSofnOgFerdathjonustaOkt2015

Í kjölfar skýrslu um söfn og ferðaþjónustu var settur á laggirnar vinnuhópur um samspil safna og ferðaþjónustu, í honum sátu:

• Kristjana Rós Guðjohnsen, verkefnastjóri á sviði ferðaþjónustu og skapandi greina hjá Íslandsstofu
• Magnús Karel Hannesson, sviðsstjóri rekstrar- og útgáfusviðs Sambands íslenskra sveitarfélaga
• Sif Jóhannesdóttir, forstöðumaður Menningarmiðstöðvar Þingeyinga
• Þóra Björk Ólafsdóttir, framkvæmdastjóri safnaráðs

Safnaráð, Íslandsstofa og Samband íslenskra sveitarfélaga stóðu að málþingi um söfn og ferðaþjónustu í Safnahúsinu 18. nóvember 2016, þar sem rætt var um hlutverk og stöðu safna og tengdrar starfsemi í íslenskri ferðaþjónustu. Málþingið var styrkt af Þjóðminjasafni Íslands.

Upptöku af málþinginu má sjá hér.

Skýrsla um málþing um söfn og ferðaþjónustu

Ritari málþingsins var Sigurlaug Dagsdóttir þjóðfræðingur, meistaranemi í safnafræðum og stundakennari við Háskóla Íslands og vann hún einnig að ritun skýrslu um málþingið og kom skýrslan út í mars 2017, skýrsluna má finna hér.

Skýrsla safnaráðs frá 2014: Söfn sem þekkingarmiðstöðvar

Könnun á umfangi og skipulagi rannsókna í íslensku safnastarfi. Skýrslan er unnin að beiðni safnaráðs í þeim tilgangi að kanna umfang og skipulag rannsókna í safnastarfi á Íslandi. Í henni eru reifaðar niðurstöður könnunar sem var lögð fyrir forstöðumenn viðurkenndra safna, auk þess sem fjallað er um rannsóknir og þekkingarsköpun í víðara samhengi.

Markmið safnaráðs er að styðja betur við þennan starfsþátt og skapa vettvang til gagnrýninnar umræðu um rannsóknir, söfnum til framdráttar. Niðurstöður munu nýtast safnaráði til að móta framtíðarsýn á sviðinu auk þess að draga fram mikilvægi og meðvitund um þennan starfsþátt sem einn af burðarstoðum safnastarfs.

Höfundur skýrslunnar er Ólöf Gerður Sigfúsdóttir, mannfræðingur og doktorsnemi í safnafræði við HÍ, forstöðumaður rannsóknaþjónustu LHÍ. Sjá skýrsluna hér.

Málþing um rannsóknir safna 2014

Málþing um rannsóknir safna var haldið í Þjóðminjasafninu 6. nóvember 2014. Athyglinni var beint að hlutverki rannsókna í starfi safna og að þætti safna í að efla skilning á þróun og stöðu menningar, lista, náttúru og vísinda með rannsóknum sínum og miðlun þeirra. 

Skoðað var hvað einkennir safnarannsóknir og hverjar væntingar fræðasamfélagsins séu til safna sem rannsóknarstofnana.

Ólöf Gerður Sigfúsdóttir, doktorsnemi í safnafræði HÍ og forstöðumaður rannsóknaþjónustu LHÍ: Söfn sem þekkingarmiðstöðvar: Könnun á umfangi og skipulagi rannsókna í íslensku safnastarfi. Skýrsla safnaráðs  kynnt.

Sophie Bruun, sérfræðingur frá Kulturstyrelsen í Kaupmannahöfn: Um stöðu rannsókna í söfnum í Danmörku

Sigurður Gylfi Magnússon, dósent í menningarsögu við Hugvísindasvið Háskóla Íslands með aðsetur í Þjóðminjasafni: Tími og ástríða – hugtök í rannsóknum háskóla og safna

Orri Vésteinsson, prófessor í fornleifafræði við Háskóla Íslands: Fornleifarannsóknir og söfn

Gildi og hlutverk rannsókna í söfnum

• Hilmar Malmquist, forstöðumaður Náttúruminjasafns Íslands
• Guðný Zoega, deildarstjóri Fornleifadeildar Byggðasafns Skagfirðinga
• Nathalie Jaqueminet, varðveislustjóri í Þjóðminjasafni Íslands

Söfn og miðlun rannsókna

• Harpa Þórsdóttir, forstöðumaður Hönnunarsafns Íslands
• Katrín Gunnarsóttir, Byggðasafni Hafnarfjarðar

Fræðsla fyrir alla – Menntunarhlutverk safna. Staða og stefna 2007

Þann 20. október 2005 stóð safnaráð fyrir málþingi um menntunarhlutverk safna með innlendum og erlendum fyrirlesurum. Umræður á málþinginu sýndu fram á mikilvægi þess að unnið yrði að markvissri uppbyggingu þessa þáttar í safnastarfi. Í framhaldi af málþinginu hóf safnaráð undirbúning að skipulagi og framkvæmd heildarstefnu um menntunarhlutverk safna haustið 2006 í samvinnu við breiðan hóp safnmanna. Afrakstur þeirrar vinnu er skýrslan Fræðsla fyrir alla sem kom út árið 2007.

Fræðsla fyrir alla I
Fræðsla fyrir alla II